Таа 1964 година беше тешка дури и за најугледните мазохисти. Не кукумјавчиме, ама покрај многуте малери, тешко беше да се дојде до фармерки, карбуратор за „фичо“ и женска за секс. Народниот обичај „ништо пред брак“ нѐ остави без основите на сексуалното образование и без шанси за нешто повеќе, боже ме прости. Тогаш беше полесно во Канада да утепаш бафало, отколку во Скопје женска да… ти текнуе? На цела мака, уште беа свежи спомените за поплавата 1962 и земјотресот 1963 година, башка мажачката на Севда која многумина ги направи вечни ергени. Сепак, во ниту еден момент не го запоставувавме духовниот развој. На редовните седенки во маало никој не отсуствуваше. Освен еднаш Мијалче, кога се затреска во една Маринела која ќе ја баталиме, затоа што и без нашите уметнички описи доволно сме вулгарни и прости.
На еден таков редовен семинар (воркшоп или перформанс) пред гранапче, се појави Пеце со изглед на „Титаник“ после потопот и пророчки и гласно се извика: „Абе сѐ измислија против животот, а против смртта ништо!“ Оваа реплика интелектуално го зачеша Ганцо и тој со глас како од буре, значајно поентира: „И да знаеш Пеце у право си. Џенис Џоплин умре, Џим Морисон умре, Џими Хендрикс умре, а и ја не се осеќам баш добро!“ И ние не се осеќавме баш добро во неговото присуство, ама нѝ беше другар и ние си го сакавме. Можеби дека бевме старомодни и заробени во традиционалните вредности. Денес модерниве европејци тоа одамна го решиле. Немаат другари.
И во социјализмот имаше фејсбук, само во живо. Тоа беше корзото. Најголем изум на сите времиња. И најефтин. Немаше лажен профил. Само анфас. Лице в лице. Со гајтан веѓи, широко отворени очи, медена насмевка и ишарет, по потреба. На лице место прашуваш: „Девојко, дали може да се запознаеме?“ Девојката трепнува кон врелиот асфалт, зацрвенува обравчиња и срамежливо одговара: „Не ширам познатства!“ „А што шириш?“, прашува простакот и се церека како мексиканец во американски филмови. Ние покултурните достоинствено (колку што може) продолжувавме да циркулираме на корзото со истото прашање и вербата во законот на веројатност. Еднаш ќе се најдеме и ние во тоа проширено познатство, „па мајка Јана да е!“
Во строгиот центар на Скопје, карши денешниот кафич „Тренд“ (пред тоа „Лондон“ а во социјализмот „Кооператива“) имаше класична слаткарница од тенекија и стакло која ја викавме „Кај трујачот“, од сосема разбирливи причини. Секоја недела, скоро редовно по некој наш колега корзаџија се труеше во тој познат туристичко-угостителски објект. Слаткарницата ќе ја затвореа на ден-два, а после мистериозно продолжуваше да работи до следното труење. Со време тоа нѝ премина во една фина навика и спас од омразеното школо во кое наставниците „дерат“ по сите предмети и основи. На прв поглед звучи морбидно, но од оваа историска дистанца, сосема е јасно дека во тоа време многу потешко беше да завршиш школо, отколку денес да станеш претседател на партија, невладина (платена од влада!) организација, море и на држава!
Труењето не е најдобрата работа што може да ти се случи во животот, но ние не сме злопамтила. Брзо го заборававме тој немил настан затоа што објектот „Кај трујачот“ имаше голема предност во однос на другите елитни места во градот. Другата најблиска слаткарница беше на околу два километри, што и за нас најстрасните корзаџии (фундаменталисти) беше премногу. Едноставно, не сакавме цел живот да го поминеме само во пешачење.
Нејсе, што би рекол Артур Шопенхауер. Една спонтана маалска иницијатива го создаде легендарното „Џавте корзо“. Тоа беше пионерско опозиционерско делување. Зачеток (иако несвесен) на локална самоуправа, само без тендери. Прво сериозно ревидирање на чопоративната психологија „сите на сред село“. Отпор кон строгата централизација на нашето социјалистичко живеење и корзирање. Кога почна да се гради, улицата го носеше работниот наслов „557“. Подоцна ја крстија „Франклин Рузвелт“ а после стана „Рузвелтова“. Од правец на зоолошката градина, покрај поштенската гаража, сѐ до семафорите кај кафеаната „Мал одмор“ се протегаше духовното и секое друго влијание на првото алтернативно корзо, наречено „Џавте“.
Бевме млади, неинформирани и наивни, што значи среќни. Бевме сигурни дека светот е измислен токму и само заради нас. Искинавме по неколку пара цокули, патики, апостолки и топлинки во каљачи, додека чекоревме лесно и храбро по асфалтот, топол и нежен како мајчино млеко. Над нашите глави небото се смешкаше како плишано мече. Како воздишка на гугутка, ветрето ги разлетуваше околните глуварки и нашите младешки соништа. Госпоѓата смрт ретко нѐ посетуваше, а кога мораше, таа одеше по ред а не како денес без никаков ред!
Покрај главната културно-уметничка програма на самото Џавте корзо, имаше и придружни манифестации. Додека ние шпартавме од двете страни на улицата, едните пред своите порти а другите на балконите, седеа „вампирите“ и коментираа: „Абе разбираме слобода, ама ова е слободија!“ “И ние сме биле младина ама ова на што личи!?“ „Под хитно да се пратат во армија или на работна акција! Нема друго!“ Во тие коментаторски моменти еден посебно инспириран дискутант, за момент заборави на вербалниот деликт и лежерно дофрли: „Море ќе ги видам јас после што ќе прават кога ќе умре другарот маршал Тито!“ Тој што ја изговори оваа реченица не го видовме долго време. Наводно бил „на службен пат“. После се дозна дека на него цајканчиња полагале дипломски испит (практичен дел) во подрумчето на полициската станица „Карпош“. Сосема разбирливо. Во тоа време никој не ни помислуваше дека малиот Јоже (Ј.Б.Тито) воопшто некогаш ќе умре. Доказ за ваквото тврдење според тогашните експерти беше првата реченица на тестаментот што лично другарот Тито ја напишал, а гласеше: „Ако икада умрем… “
Што значи зборот „џавте?“ Не знам. Ме мрзи да прашувам. А и подобро е вака. Нека остане барем нешто со мистерија и тајна на овој свет.
Пишува : Братислав Димитров
